Ekonomik olarak kaostan kurtuluş ve çıkışa geçişin önemli olduğu bugünlerde psikolojideki Kubbler – Ross modeline bakarak aslında pek çok şeyi yorumlayabilir, hatta farkındalığımızı artırarak ışığa yürüyebiliriz diye düşünüyorum.
Genel olarak insanlar kendilerini ölüme yaklaştıran veya travma yaratabilecek etkide olan herhangi bir haber aldıklarında 5 aşamadan geçiyorlar. İnkar, kızgınlık, pazarlık, depresyon, kabullenme ve çözüme geçme. (Referans : Kubbler Ross modeli)
COVID-19 ilk çıktığında hepimiz bir şok yaşadık, Çin bize çok uzak, bize gelmez diye de düşünmüş olabiliriz hatta. Hissizlik, reddetme sürecimiz sokağa çıkarak devam etti daha sonra endişelenmeye ve öfkelenmeye başladık çünkü hem özel, hem iş hayatlarımız çok ciddi oranda etkilenmeye başladı. Belki depresif olduk. Şimdi, yavaş yavaş bu dönemden de çıkıp deneme, kabul ve hatta dâhil olma noktasına doğru gidiyoruz. ActionCOACH’un kurucusu Brad Sugars bu konuyla ilgili şunu söylüyor: “Bu kriz ne kadar sürecek bilmiyorum ancak bundan daha güçlü çıkmak zorunda olduğumuzu biliyorum”.
Öncelikle işletmeler olarak ayakta kalmaya çalıştık daha sonra çıkışa geçmek için senaryolar oluşturmaya başladık. Bu noktada sormak isterim: İşletmenizle ilgili farklı neler yapabiliriz diye düşünürken hiç ekibinizle konuştunuz mu? Elimizde üç temel kaynak var; zaman, ekipler, para. Bu üç kaynakla birlikte neyi nasıl değerlendireceğinizin hesabına girdiyseniz ezber bozmaya adım atmışsınız demektir. Pazarı analiz etmenin ve iş modelinizi, ekiplerinizi yeniden tasarlamanın tam zamanı olduğunu bildiğimiz bu tip krizlerden çok enteresan şirketler doğuyor. En önemlilerinden Facebook ve Uber bundan 10-15 yıl öncesine kadar yoklardı.
Evet, işletmenizin yönünü belirleme zamanındasınız. COVID -19’un yayılması ile birlikte Mart’ın ortasından itibaren nefesinizi tutarak bir dalganın içerisine daldığınızı hayal edin. Bazı işletmelerde %100 bazılarında % 75, bazılarında %50 satışlar düştü, denizin dibini gördünüz. Daha sonra hayatta kalmak için neler yapabileceğinize baktınız. Yavaş yavaş çıkışa geçme konusunda sürüş aşamasına geçtiniz. En sonunda da büyümeye doğru ilerleyeceksiniz. Bunu yaparken bazı işletmeler belki kendi çaplarında çabalarla öğrendiklerini ve iş modelini yenilemeden stabil bir şekilde hayatlarına devam edecek, muhtemelen ticari anlamda beşten şaşma altıyı aşma durumları devam edecek. Bazıları statükoyu devam ettirdikleri ve gerekli önlemleri almadıkları için aramızda olmayacaklar. Ve bazıları iş modellerini, süreçlerini, ürün, hizmet ve pek çok şeyi pivotlayarak ciddi ticari başarılara imza atacaklar. Siz hangisi olmayı seçeceksiniz?
ActionCOACH kültürüne göre hayatta başarının formülü başarı noktasıdır. Noktanın altında suçlama, mazeret ve inkar yatıyor. Çizgi altı duruşta sadece nedenlere odaklanarak, edilgen, pasif, kurban durumda olursunuz. Çizgi üstünde ise sahiplenme, hesap verilebilirlik ve sorumluluk var. Noktanın altındakiler kurban üstündekiler ise kazanan liderler olarak hayatlarına devam ederler.
İş hayatındaki ekonomik döngüleri mevsimlere benzetebiliriz. Yazdan sonra sonbahar ve kışın gelmesi gayet doğaldır. İşletmelerin bu dönemde yapması gereken bir diğer husus kriz dönemlerinde kendi sektörlerini iyi araştırmalarıdır. Dünyada 7-10 yıl arasında bir kriz olurken, bu süreç Türkiye’de özellikle de son 7 yıldır sürekli görülüyor. Tabi bu seferki herkesi aynı anda etkileyen dünyayı ilgilendiren bir kriz olması sebebi ile işi daha belirsiz ve korkutucu hale getiriyor. Ancak, bu kriz bir gün mutlaka bitecek. Ve işletmeler olarak bizler öğrenerek, yeni şeyler deneyerek ve ancak bir arada durarak krizlerden daha rahat çıkabiliriz.
Biliyoruz ki kriz yönetiminde en önemli konu iletişim. Doğru iletişim aldığımız cevaplardır. İletişim, insan vücudundaki dolaşım sistemi gibidir. Nasıl ki vücutta dolaşım sistemi bozulursa çok hayati sıkıntılar yaşarsınız, iletişim de sekteye uğrarsa işinizde çok büyük sıkıntılar yaşarsınız. İletişim ekip ile iletişimden başlıyor, tedarikçilerimiz, müşterilerimiz, partnerlerimiz ve ekosistemimizle devam ediyor.
İşletme sahiplerine sormak isterim: Ekiplerinize kriz başlangıcından itibaren çizgi altı / çizgi üstü ne söylediniz, ne sıklıkla onlarla bir araya geldiniz, tedarikçilerinizle neler konuştunuz, ödemelerinizi nasıl düzenlediniz? Müşterilerinize ben buradayım, merak etme dediniz mi? Onlara neler önerdiniz?
Evet, bu süreçte belki de liderleri/ekipleri en zorlayacak şey uzaktan çalışma. Bu konuya geçici olarak bakmak göz görmeyince gönül katlanır misali işletme sahiplerini belki kısa vadede rahatlatabilir, ancak orta ve uzun vadede artık uzaktan çalışmak belki de yeni normalimiz olacak. Dolayısıyla önce ilham vermek, ekibi bir hedefe odaklamak, vizyon, misyon ve kültür değerlerinizi yaşatmak bu dönemde belki de hiçbir zaman olmadığı kadar ön planda olacağını düşünüyorum.
Bütün bunları yaparken elbette en önemli yer olan yuvamız, ailemiz, arkadaşlarımızı unutmayalım. Beslendiğimiz kaynağımız onlar ve birlikte geçireceğimiz her anı fazlasıyla hak ediyorlar.
Bitirirken şu soruyu kendinize sormanızı istiyorum: Ekibiniz, tedarikçileriniz, müşterileriniz ile yarından itibaren iletişimi geliştirmek için ne yapacaksınız?
Ayşegül Tozkoparan
ActionCOACH İşletme Koçu